Όλα είναι προσεκτικά μελετημένα
Από την αρχική συγκέντρωση των ασκούμενών μας που οδήγησε στην δημιουργία της κοινότητας μας, γνωστή ως Combatives Group, βασικό ρόλο έπαιξε η ΒΑΣΗ στην οποία ΣΤΗΡΙΞΑΜΕ το σύστημα αυτοάμυνάς μας. Πέρα από το γνωστό δοκιμασμένο μαχητικό υπόβαθρο του συστήματος, τη μεθοδολογία και νοοτροπία της μάχης σώμα-με-σώμα των Fairbairn και Sykes, υπάρχουν και οι ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ πτυχές που συμβάλλουν σε αυτό.
Το τρίπτυχο λοιπόν είναι:
- Σύστημα Combatives (Τακτικές και τεχνικές)
- Αυτό-αποτελεσματικότητα (Ψυχοσύνθεση)
- Συντελεστική Εξάρτιση (Μηχανική κίνηση – Αυτοματοποίηση)
Όσο αφορά το πρώτο, έχουμε γράψει ήδη πολλά για αυτό και δείξει μερικώς κάποια στοιχεία στο YouTube κανάλι μας και, θα ακολουθήσουν κι’ άλλα. Το δεύτερο και τρίτο θέμα έχουν ήδη αναπτυχθεί από τους ερευνητές-δημιουργούς τους και έτσι προσφέρουμε λίγες αλλά ουσιαστικές πληροφορίες που αφορούν ειδικά το ευρύτερο θέμα της αυτοάμυνας.
Έχω ρωτηθεί πως μπορεί κανείς να είναι ΣΙΓΟΥΡΟΣ ότι θα μπορέσει να κάνει όσα διδάσκεται στα μαθήματα μας σε μια επίθεση.
Η γνώμη μου είναι ότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για ΤΙΠΟΤΑ εκτός το ΑΠΡΟΒΛΕΠΤΟ. Όμως, μπορούμε να αυξήσουμε πολύ τις δυνατότητες ΘΕΤΙΚΗΣ ΕΚΒΑΣΗΣ με τις ΑΤΕΛΕΙΩΤΕΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΕΙΣ υπό ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΙΕΣΗΣ που πλησιάζουν πολύ τις πραγματικές ή την ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ σε συνθήκες αυτοάμυνας. Η πρώτη επιλογή πρέπει να συνοδεύεται με τη κατάλληλη (ελεγχόμενη) άκρως επιθετική ψυχική «πρόθεση». Το παίξιμο ρόλων και η προσομοίωση είναι απαραίτητα. Το πρόβλημα με το δεύτερο είναι ότι σε θέματα αυτοάμυνας, η καθ’ αυτού εμπειρία μπορεί να αποδειχθεί και μοιραία. Συνεπώς, για να μη βρεθούμε σε τέτοια κατάσταση, αυτό μας αφήνει με την σκληρή αλλά τουλάχιστον ακίνδυνη πρώτη επιλογή των ατελείωτων επεναλήψεων και συνθηκών πίεσης.
Αυτο-αποτελεσματικότητα
Η αυτο-αποτελεσματικότητα ή αλλιώς η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ, αποτελεί ένα από τα πλέον γνωστά μοντέλα ψυχολογίας που έχουν υιοθετηθεί στη ΘΕΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ. Είναι η ΑΙΣΙΟΔΟΞΗ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ στην ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ ή οι πιθανότητες να επιχειρήσουμε με επιτυχία ένα έργο φθάνοντας σε ευνοϊκό αποτέλεσμα.
Ο Γκάντι κατανόησε απόλυτα τον κεντρικό ρόλο που παίζει η αυτοπεποίθηση στη ζωή μας:
«Οι πεποιθήσεις σας γίνονται οι σκέψεις σας. Οι σκέψεις σας γίνονται τα λόγια σας. Τα λόγια σας γίνονται οι πράξεις σας. Οι πράξεις σας γίνονται οι συνήθειες σας. Οι συνήθειες σας γίνονται οι αξίες σας. Οι αξίες σας γίνονται το πεπρωμένο σας.» – Mahatma Gandhi
Ακόμη απλούστερα:
«Αν πιστεύεις ότι μπορείς ή δεν μπορείς, έχεις δίκιο.» – Henry Ford
Η αυτο-αποτελεσματικότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό των πιθανών μας επιτυχιών. Στην πραγματικότητα, συχνά η αυτο-αποτελεσματικότητα αποδεικνύεται ανώτερη του ταλέντου στη «συνταγή» της επιτυχίας. Σημαντικό στοιχείο είναι ότι πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στην αυτο-αποτελεσματικότητα όταν θέτουμε ΣΤΟΧΟΥΣ. Επίσης πρέπει να βεβαιωθούμε ότι οι ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ μας για την αποτελεσματικότητα είναι ΣΥΜΦΩΝΕΣ με τους ΣΤΟΧΟΥΣ μας. Συνεπώς, αν ΔΕΝ ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ οι πεποιθήσεις μας με τους στόχους μας και ειδικά αν ΑΜΦΙΒΑΛΛΟΥΜΕ για τους στόχους μας, ΟΛΑ λειτουργούν ΕΝΑΝΤΙΟΝ μας.
Αυτός είναι και ο λόγος που στις προπονήσεις μας πιέζουμε πολύ τους ασκούμενούς μας. Για να διαπιστώσουν ότι μέσα από το ΤΙ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ για τον εαυτό τους (έχοντας την εμπειρία να κερδίσουν πολλές μικρές νίκες) και την ΠΡΟΘΕΣΗ να ΠΕΤΥΧΟΥΝ τους ΣΤΟΧΟΥΣ τους ΜΠΟΡΟΥΝ να τα καταφέρουν!
Από ΠΟΥ προέρχεται η αυτο-αποτελεσματικότητα και ΠΩΣ μπορούμε να αποκτήσουμε ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΗ;
Ο ερευνητής και δημιουργός της θεωρίας, καθηγητής A. Bandura, κατονομάζει τέσσερις πηγές πεποιθήσεων αποτελεσματικότητας.
1. Εμπειρίες Κυριάρχησης
Η πρωταρχική πηγή της αυτο-αποτελεσματικότητας είναι μέσω ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ ΚΥΡΙΑΡΧΗΣΗΣ. Περιγράφει την διαδικασία εκμάθησης και τελικής κατοχής γνώσεων, ικανοτήτων, δεξιοτήτων κτλ. Ωστόσο, τίποτα δεν είναι πιο ισχυρό από το να βιώσει κανείς την προσωπική εμπειρία της κυριάρχησης για να αυξήσει την αυτο-αποτελεσματικότητα του (Π.χ. μαθαίνω βιώνοντας/κάνοντας – οι μικρές νίκες που αναφέραμε νωρίτερα). Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ, για παράδειγμα, στην κατοχή μιας εργασίας ή δεξιότητας, θα ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕΙ αυτοπεποίθηση σε αυτόν τον τομέα, ενώ μια ΑΠΟΤΥΧΙΑ θα ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΕΙ αυτή την πεποίθηση αποτελεσματικότητας. Για να έχετε μια ανθεκτική αίσθηση αυτο-αποτελεσματικότητας, απαιτεί εμπειρία στην ΥΠΕΡΝΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΔΙΩΝ μέσα από την ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ και την ΕΠΙΜΟΝΗ.
2. Αντιπροσωπευτικές εμπειρίες
Άλλη πηγή αυτο-αποτελεσματικότητας προέρχεται από την ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ των ανθρώπων γύρω μας. Ειδικά των ανθρώπων που θεωρούμε ως πρότυπα (ηγέτες – παλαιότερους μαθητές και δάσκαλο). Όταν παρατηρούμε ανθρώπους όμοιους με εμάς να επιτυγχάνουν μέσω της ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ τους, δημιουργούμε ταυτόχρονα και τις δικές μας πεποιθήσεις. Δηλαδή, ότι και ΕΜΕΙΣ διαθέτουμε επίσης τις ικανότητες για να κυριαρχήσουμε τις δραστηριότητες που απαιτούνται για την επιτυχία στον εκάστοτε τομέα.
3. Λεκτική Πειστικότητα
Άνθρωποι που επηρεάζουν στη ζωή μας, όπως γονείς, δάσκαλοι, προπονητές κλπ., μπορούν με την ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗ να ΕΝΙΣΧΥΣΟΥΝ τις ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ μας ότι ΕΙΜΑΣΤΕ ΙΚΑΝΟΙ για να ΠΕΤΥΧΟΥΜΕ. Σε κανέναν δεν αρέσει να χάνει ή να ξεβολεύεται, είναι καλό ο μαθητής να πιέζεται και να επιβραβεύεται με θετικά σχόλια. Το να ΠΕΙΣΘΟΥΜΕ ότι διαθέτουμε τις ικανότητες ώστε να ΠΡΟΑΓΟΥΜΕ ορισμένες δραστηριότητες και να ΠΕΡΙΟΡΙΣΟΥΜΕ άλλες συμβάλλει σημαντικά. Ο λόγος είναι ότι είναι πιθανότερο να κάνουμε κάθε προσπάθεια και να επιμείνουμε όταν προκύψουν δυσκολίες.
4. Συναισθηματικές & φυσιολογικές καταστάσεις
Η ψυχοσωματική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε θα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο κρίνουμε την αυτο-αποτελεσματικότητα μας. Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ, η ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑ, η ΦΟΒΙΑ και η ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ για παράδειγμα, μπορούν να εμποδίσουν την εμπιστοσύνη στις δυνατότητές μας. Τα ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ και οι αντιδράσεις μας σε αγχωτικές καταστάσεις ή η ένταση του άγχους ερμηνεύονται ως ΤΡΩΤΑ ΣΗΜΕΙΑ που ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΝ στις κακές επιδόσεις. Ενώ αντιθέτως, τα ΘΕΤΙΚΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ μπορούν να ΕΝΙΣΧΥΣΟΥΝ την εμπιστοσύνη μας στις δεξιότητές μας. Ο θωρακισμένος αντίπαλος (Eddie vs X) παίζει μεγάλο ρόλο στην πορεία να απαλλαγεί κανείς από τα συναισθήματα της ανασφάλειας, της φοβίας και της αμφιβολίας. Όταν διαπιστώνει ότι μπορεί να υπερνικήσει τόσο αναίσθητο στη βία αντίπαλο, ΠΑΝΤΑ κερδίζει συναισθηματικά ο ασκούμενος.
5. Φανταστικές Εμπειρίες
Ο ψυχολόγος James Maddux πρότεινε μια πέμπτη πορεία προς την αυτο-αποτελεσματικότητα μέσω των «φανταστικών εμπειριών» (μορφή Αυτό-ύπνωσης/αυθυποβολής), της πρακτικής του οραματισμού (visualization) του εαυτού σας δρώντας αποτελεσματικά ή επιτυχώς σε μια δεδομένη κατάσταση.
Το μεγαλύτερο μέρος των ασκήσεων αντιμετώπισης του θωρακισμένου αντιπάλου έχει να κάνει με αυτό το κομμάτι. Ο ασκούμενος καλείται να αντιμετωπίσει τις ανασφάλειες, τις φοβίες και τις αμφιβολίες του χρησιμοποιώντας τις εμπειρίες του στην ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΕΞΑΡΤΙΣΗ (Operant Conditioning) που βιώνει στην προπόνηση και στις ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΕΙΣ που βιώνει με τον “Eddie” όπου όλα όσα έχει μάθει πρέπει να εφαρμοστούν. Η εμπειρία μας δείχνει ότι αυτός ο τρόπος εκπαίδευσης μαζί με το θεωρητικό υπόβαθρο που διδάσκουμε, φέρνει τα καλύτερα αποτελέσματα (στην ασφάλεια, αυτοπροστασία και αυτοάμυνα).
Συντελεστική εξάρτιση
Ο καλύτερος τρόπος για να ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΤΕ τη συμπεριφορά είναι να εξετάσετε τα ΑΙΤΙΑ μιας δράσης και τις ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ της (cause and effect). Αυτή η προσέγγιση ονομάζεται Συντελεστική Εξάρτιση (Operant conditioning). Είναι μια μέθοδος εκμάθησης που εκδηλώνεται μέσα από «ανταμοιβές» και «τιμωρίες» συμπεριφοράς. Οι «ανταμοιβές» προέρχονται από τις ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ του ασκούμενου ενώ η «τιμωρίες» από τις ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ του. Μέσω της Συντελεστικής Εξάρτισης, ένα άτομο κάνει μια συσχέτιση μεταξύ μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς και μιας συνέπειας.
Κατά τον ερευνητή και δημιουργό της μελέτης καθηγητή B.F. Skinner, η συμπεριφορά που ΕΝΙΣΧΥΕΤΑΙ τείνει να ΕΠΑΝΑΛΗΦΘΕΙ δυναμώνοντας. Η συμπεριφορά που ΔΕΝ ΕΝΙΣΧΥΕΤΑΙ τείνει να αποδυναμωθεί και ως εκ τούτου «φθίνει».
Έχουν εντοπιστεί τρεις τύποι αποκρίσεων:
- Ουδέτεροι παράγοντες: Περιβαλλοντικές αποκρίσεις που δεν αυξάνουν ούτε μειώνουν την πιθανότητα επαναλαμβανόμενης συμπεριφοράς.
- Ενισχυτές: Περιβαλλοντικές αποκρίσεις που ΑΥΞΑΝΟΥΝ την πιθανότητα επανάληψης συμπεριφοράς. Οι ενισχυτές μπορεί να είναι είτε θετικοί είτε αρνητικοί.
- Τιμωρίες: Περιβαλλοντικές αποκρίσεις που ΜΕΙΩΝΟΥΝ την πιθανότητα επαναλαμβανόμενης συμπεριφοράς. Η τιμωρία (ποινή) αποδυναμώνει τη συμπεριφορά. Η διαδικασία μάθησης συμπεριφοράς στα πλαίσια της ΒΙΑΣ επηρεάζεται από «ενισχυτές» και «τιμωρίες». Οι επιτυχημένες τεχνικές, για παράδειγμα, ενισχύουν τα συστήματα πεποιθήσεων και συμπεριφοράς, ενώ οι ανεπιτυχείς τεχνικές ενισχύουν τις «τιμωρίες» (συνέπειες π.χ. μέσω του ελεγχόμενου πόνου). Επομένως, σε θέματα σεμιναρίων ρεαλιστικής αυτοάμυνας, οι συγκεκριμένες ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ διδάσκουν συγκεκριμένες ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ. Οι «θετικές τιμωρίες» (συνέπειες) δημιουργούν ΚΑΛΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, ενώ η έλλειψη «θετικών τιμωριών» ενισχύει τις ΚΑΚΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ.
Καταλαβαίνουμε τις ανησυχίες του κόσμου όταν παρακολουθούν τα βίντεο κλιπ στο κανάλι μας, όμως, πρέπει να εκτιμήσουν ότι οι επιθέσεις στον δρόμο είναι ΠΟΛΥ ΧΕΙΡΟΤΕΡΕΣ από αυτά που βιώνει κανείς στις ασκήσεις μας. Αυτές πλησιάζουν όσο γίνεται περισσότερο την πραγματικότητα χρησιμοποιώντας «συμπεριφορές του δρόμου», αλλά ασκούνται πάντα με μέτρο για να αποφευχθούν σοβαροί τραυματισμοί. Είναι αυτονόητο κατ’ εμάς ότι να ασχολείται κανείς με ΑΘΛΗΣΗ βαφτίζοντάς την ταυτόχρονα ΑΥΤΟΑΜΥΝΑ είναι ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ. Στα θέματα της καθ’ αυτού αυτοάμυνας, είμαστε πολύ υπέρ του ρεαλισμού και της «βρομιάς» που θα αντιμετωπίσει κανείς στο δρόμο και, ριζικά αντίθετοι σε οτιδήποτε έχει αθλητική μορφή και ύφος.
Στη σημερινή «βιομηχανία πολεμικών τεχνών», υπάρχουν πολλά παραδείγματα ψευδών πεποιθήσεων λόγω της «ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗΣ» της φύσης. Συμπεριφορά όπου οι μαθητές «βοηθούν» ο ένας τον άλλον για να εκτελέσουν μια επιτυχημένη τακτική ή τεχνική ή ο πόνος μέσω βαριάς επαφής απαγορεύεται. Αυτά πλην ελάχιστων βαριών αθλημάτων, αλλά ακόμη και σε αυτά απαγορεύονται αντιαθλητικές συμπεριφορές και τεχνικές.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι μαθητές ΨΕΥΔΟΣ ΕΝΙΣΧΥΟΝΤΑΙ ΘΕΤΙΚΑ (δηλ. Επιβραβεύονται) πιστεύοντας ότι μπορούν να τις εφαρμόσουν σε πραγματικές καταστάσεις και πιθανά να επιχειρήσουν να επαναλάβουν τη συμπεριφορά τους σε αυτές. Ο κύριος κίνδυνος για αυτό το είδος εκπαίδευσης είναι βέβαια ότι ένας αποφασισμένος επιτιθέμενος δεν έχει ΚΑΜΙΑ ΠΡΟΘΕΣΗ να βοηθήσει το θύμα του. Και, αντιθέτως, θα κάνει ό, τι είναι δυνατό για να συντρίψει οποιαδήποτε άμυνα που θα προσφέρει το θύμα με οδυνηρά αποτελέσματα.
Εάν, ωστόσο, η κύρια συνέπεια της αναποτελεσματικής κατάρτισης είναι η σθεναρή ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ και ο ΠΟΝΟΣ, τότε έχετε «τιμωρηθεί». Κατά συνέπεια, θα ήταν πολύ λιγότερο πιθανό να δεχθεί κανείς τη «συνεργατική» συμπεριφορά αναζητώντας ενεργά αντ’ αυτού συμπεριφορά που θα την αποθάρρυνε.
Δηλαδή, αν γνώριζε κανείς την ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ της ΒΙΑΣ και τον ΠΟΝΟ που την συνοδεύει, θα επιδίωκε εκπαίδευση που φέρνει αποτελεσματικά (θετικά) επακόλουθα σε σχεδόν πραγματικές καταστάσεις. Αυτό (ελπίζουμε) φοβούμενος μη πάθει ξανά τα ίδια. Επειδή όμως ο κόσμος κατά κανόνα δεν θέλει να βρίσκεται ΕΚΤΟΣ της βολής του ψυχοσωματικά, προτιμά να πιστεύει ότι όταν έρθει η στιγμή, όλα όσα έχει κάνει (χωρίς να ξεβολευτεί) θα αρκούν. Αυτό βέβαια λέγετε ΑΥΤΑΠΑΤΗ.
Θετική ενίσχυση
Η θετική ενίσχυση ΕΝΙΣΧΥΕΙ μια συμπεριφορά παρέχοντας μια συνέπεια όπου ένα άτομο βρίσκει ανταποδοτική εμπειρία. Η ανταμοιβή στην αυτοάμυνα για μια επιτυχημένη απόδραση είναι η ΕΛΛΕΙΨΗ ΠΟΝΟΥ.
Π.χ. Αποφεύγετε ανούσιες συμπλοκές επειδή θα σας προκαλέσουν «πόνο». Αυτό ενθαρρύνει την επανάληψη αυτής της συμπεριφοράς στο μέλλον.
Αρνητική Ενίσχυση
Η εξάλειψη ενός αρνητικού ενισχυτή μπορεί επίσης να ενισχύσει τη συμπεριφορά. Η ανταμοιβή για μια επιτυχημένη αντεπίθεση στην αυτοάμυνα είναι η ΠΑΥΣΗ ΔΥΣΜΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ.
Π.χ. Ανταποκρίνεστε σε μια κατάσταση που σας προκαλεί πόνο. Η αρνητική ενίσχυση ενισχύει τη συμπεριφορά επειδή σταματά ή αφαιρεί μια δυσάρεστη εμπειρία.
Αυτές οι δύο μαθησιακές αποκρίσεις είναι γνωστές ως ΜΑΘΗΣΗ ΑΠΟΥΣΙΑΣ και ΜΑΘΗΣΗ ΑΠΟΦΥΓΗΣ.
Τιμωρία (αποδυναμώνει τη συμπεριφορά)
Η τιμωρία ορίζεται ως το ΑΝΤΙΘΕΤΟ της ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ, αφού έχει σχεδιαστεί για να ΑΠΟΔΥΝΑΜΩΣΕΙ ή να ΕΞΑΛΕΙΨΕΙ μια απόκριση παρά να την αυξήσει. Είναι ένα αποτρεπτικό γεγονός που μειώνει τη συμπεριφορά που ακολουθεί.
Όπως και με την ενίσχυση, η τιμωρία μπορεί να λειτουργήσει είτε με την άμεση εφαρμογή ενός δυσάρεστου ερεθίσματος, όπως τη διορθωτική βία κατόπιν αρνητικής συμπεριφοράς ενός ατόμου ή με την αφαίρεση ενός δυνητικά επιθυμητού ερεθίσματος. (Π.χ. Η άρνηση εισόδου ή έξωση από ένα κατάστημα από τον πορτιέρη για να τιμωρήσει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.)
Το πρόβλημα που οι περισσότεροι άνθρωποι βιώνουν όταν ΔΕΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΝΤΑΙ κατά ρεαλιστικό τρόπο, είναι ότι δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνουν ανάμεσα στην ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ και την ΤΙΜΩΡΙΑ. Συμπεριφέρονται με πάγιο τρόπο και στα δύο είδη συμπεριφοράς προκαλώντας περισσότερα προβλήματα.
Υπάρχουν πολλά προβλήματα στη χρήση της ΤΙΜΩΡΙΑΣ, όπως:
Η τιμωρούμενη συμπεριφορά δεν ξεχνιέται, καταστέλλεται – με αποτέλεσμα η συμπεριφορά να επιστρέφει όταν η τιμωρία δεν είναι πλέον παρούσα. Οι τραμπούκοι (bullies) και οι κατά συρροή εγκληματίες αποτελούν παράδειγμα αυτού.
Τείνει να προκαλεί αυξημένη επιθετικότητα δείχνοντας ότι η επιθετικότητα αποτελεί τρόπος αντιμετώπισης των προβλημάτων. Οι φυλακισμένοι κατά κανόνα αποτελούν μέρος μιας πολύ βίαιης κουλτούρας και κοινωνίας. Επίσης, δημιουργεί ΦΟΒΟ που μπορεί να γενικευτεί σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές, όπως παραδείγματος χάριν να ενταχθούν σε συμμορία.
Δεν οδηγεί απαραιτήτως σε επιθυμητή συμπεριφορά. Δηλαδή, η ΕΝΙΣΧΥΣΗ σας λέει ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ να κάνετε, ενώ η ΤΙΜΩΡΙΑ σας λέει μόνο ΤΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ να κάνετε.
